De reis van Manie Schaafijs - Zindzi Zevenbergen

Schaafijs zien we vooral op zomerfeesten en is een product dat in Nederland geassocieerd wordt met de Surinaamse cultuur. Op een vaak mooi beschilderde kar wordt een blok ijs geplaatst waar met een speciale schaaf ijs vanaf wordt geschraapt. Dit ijsschaafsel wordt overgoten met een siroop naar eigen smaak en smullen maar. Hoe schaafijs in Suriname terecht is gekomen kan de familie Tjin je vertellen, al zijn ze het niet over alle details eens.
Hedy Tjin, illustratrice en winnaar van een Zilveren Penseel, is de achterkleindochter van Francisco de Freitas die volgens de familieverhalen het schaafijs in Suriname introduceerde. Zindzi Zevenbergen, die vorig jaar een Zilveren Griffel won, dook in dit familieverhaal en schreef er dit boek over.

‘Ergens niet lang na 1900’ verlaat Francisco zijn geliefde eiland Madeira om te ontkomen aan dienstplicht en armoede. Illegaal weet hij op een schip te komen dat hem naar Brazilië brengt. Daar werkt hij als suikerrietkapper. Zodra het kan reist hij naar Suriname, hij heeft namelijk gehoord dat hij daar beter werk kan krijgen. Francisco komt terecht in Paramaribo, een levendige stad waar mensen uit veel verschillende culturen wonen. De mensen die Portugees spreken worden daar allemaal Manu genoemd, een afkorting van de veelvoorkomende Portugese naam Manuel. Ook Francisco wordt steeds vaker met deze naam aangesproken.
Francisco vindt zijn geluk als hij zijn vrouw ontmoet. Samen met haar werkt hij in de drankwinkel van zijn schoonvader, die hij later overneemt. Als er een wereldoorlog uitbreekt zijn de goede tijden voorbij. Om geld voor zijn gezin te verdienen vertrekt Francisco een half jaar naar Trinidad om daar te werken. Hier maakt hij kennis met schaafijs. Terug in Suriname, waar het nog altijd moeilijk is de kost te verdienen, werkt hij het idee uit om met schaafijs geld te verdienen.

Het verhaal van Francisco wordt in de familie Tjin doorgegeven, maar daarbij zeker niet zo rechtlijnig verteld als de bovenstaande samenvatting. Onderling wordt er gekibbeld over wanneer Francisco Madeira precies verliet, waar hij nou woonde op het eiland en is hij echt als verstekeling naar Brazilië vertrokken? Om te laten zien hoe familieverhalen werken is er gekozen voor een originele vormgeving. Regelmatig zien we de familieleden opduiken op illustraties en tekstwolkjes geven dan de conversatie weer. Ze kibbelen over de feiten, vragen elkaar om verduidelijking en geven commentaar.
Het verhaal zelf wordt vlot en innemend verteld. Francisco, zijn sores en zijn gelukkige momenten komen echt tot leven. Het verhaal kent ook tal van spannende elementen, bijvoorbeeld de angst om ontdekt te worden op het schip, of de vete tussen Francisco en Robbie. Ook beschrijft Zevenbergen Francisco’s heimwee naar Madeira en zijn familie. Naast de levendige gesprekken tussen de familieleden en het verhaal over Francisco wordt er in de tekst hier en daar uitleg gegeven. Roze letters, die overigens niet prettig lezen, maken duidelijk dat de lezer hier even uit het verhaal stapt.
Dat roze is niet toevallig gekozen, in de uitbundige illustraties van Hedy Tjin speelt deze kleur een prominente rol. Tjins kleurgebruik is gedurfd. Ze zet paars, roze en oranjetinten naast elkaar en schept daarmee een bijzondere sfeer. Tjin tekent realistisch waarbij ze vaak voor verrassende perspectieven kiest. De vormgeving en de keuze van het papier maken het geheel tot een prachtige uitgave.

Het laatste woord in het boek is voor oma Maatje aan wie het boek is opgedragen:

 ‘Stop nooit met verhalen vertellen, Hedy. En weet je wat? Als je niet zeker weet of je verhaal klopt, dan giet je er gewoon lekker veel siroop overheen’. 

De reis van Manie Schaafijs
Zindzi Zevenbergen met illustraties van Hedy Tjin
De Harmonie, 2023

© Hedy Tjin