Springlevend - Saskia de Bodt

Saskia de Bodt, kunsthistorica en emeritus hoogleraar Illustratie, schrijft in Springlevend over klassieke kinderboeken en hoe deze in de loop der tijd van betekenis veranderden. Twaalf boeken komen aan de orde. De besproken boeken zijn eind negentiende- begin twintigste eeuw voor het eerst uitgekomen in Europa of Amerika. Het zijn boeken die wij tegenwoordig als kinderboek beschouwen, maar die niet altijd als zodanig zijn geschreven. Aan de orde komen bekende klassiekers als Pinokkio, De kleine zeemeermin, Pieter Konijn, Bambi, Heidi, Het kleine huis in het grote bos en Nils Holgerson en ook wat minder bekende boeken zoals Oncle Hansi, Max und Moritz, Ferdinand, Huckleberry Finn en de Moemins. Bodt onderzoekt waar de wortels liggen van deze klassiekers, wat de intentie van de auteurs was tijdens het schrijven en wat de geschiedenis in de loop der tijd heeft gedaan met de inhoud van het verhaal en de betekenis die eraan wordt toegekend. Alle besproken boeken hebben letterlijk hun sporen nagelaten in Europa, de Verenigde Staten en ook daarbuiten, met name in Japan. Zo kun je het geboortehuis van Beatrix Potter bezoeken, een tripje maken naar Heididorf of je vermaken in Moonim World.

De klassieke verhalen die we in de 21e eeuw nog steeds omarmen hebben in de loop der tijd veranderingen ondergaan. Neem bijvoorbeeld het cultuursprookje van Hans Christan Andersen over de Kleine Zeemeermin. Het oorspronkelijke verhaal is complex, heeft een sterke religieuze boodschap en het loopt niet goed af. Liefde, lijden, opoffering en dood zijn de oorspronkelijke thema’s. Heel anders dan de bewerking die Disney van het verhaal maakte, de versie die tegenwoordig veel bekender is, waarin het om de romantische liefde draait, het religieuze aspect ontbreekt en alles goed afloopt. Een ander voorbeeld is het verhaal over het hertje Bambi, geschreven in 1923 als aanklacht en waarschuwing voor het opkomend antisemitisme in Oosterrijk en (opnieuw door Disney) tegenwoordig bekend als een verhaal voor kinderen waarin het vooral om vriendschap en liefde draait.
Disney is opvallend vaak een belangrijke factor in het veranderende beeld van een verhaal, maar ook andere bewerkingen kunnen bepalend zijn, bijvoorbeeld animatieseries. Dit is het geval bij Heidi, Nils Holgerson, en de Moemins. Ook de televisieserie Het kleine huis op de prairie, dat inhoudelijk nog weinig met het oorspronkelijke boek te maken heeft, kunnen we in dit rijtje zetten.
Bodt en haar medeauteurs bespreken van alle klassiekers de oorsprong van het verhaal en ze bespreken de verschillende uitgaven, waarbij er veel aandacht is voor de illustraties. Want ook in de illustraties zie je interessante ontwikkelingen die verstrekkende gevolgen kunnen hebben. Zo groeide Heidi, afgebeeld in traditionele kleding te midden van haar geiten in een alpenlandschap, uit tot een Zwitsers symbool. Of neem de prominente plaats van de huifkar uit de verhalen van Laura Ingalls Wilder, die uitgroeide tot symbool van de Noord-Amerikaanse pioniers.
In het boek staan een aantal opmerkelijke details, bijvoorbeeld dat de auteur van Bambi een vervend jager was of dat de American Library Assciation in 2018 de kinderboekenprijs vernoemd naar Laura Ingalls Wilder haar naam ontnam omdat de schrijfster onder vuur kwam te liggen om de wijze waarop ze over indianen schreef.

Springlevend is een prachtig uitgegeven boek vol met illustraties, foto’s en kaarten die aangeven waar de lezer de fysieke sporen van de besproken boeken kan vinden. Voor de kinderboekenliefhebber is dit echt een boek om van te smullen. Het staat vol interessante informatie over bekende klassieke kinderboeken. De inhoud geeft stof tot nadenken over de rol van deze boeken in de huidige tijd.

Springlevend
Saskia de Bodt met bijdragen van Annemiek Overbeek, Fia Dieteren, Henk van der Liet en Anna C. Koldeweij
Hoogland & Van Klaveren, 2023

Heididorf Maienfeld