Alice in Wonderland/Alice in Spiegelland - Lewis Carroll


Alice in Wonderland verscheen 150 jaar geleden. Lewis Carroll (pseudoniem voor Charles Dodgson) schreef het verhaal als kerstcadeau voor zijn ´child-friend´ Alice Liddell. Daarna werkte hij het verhaal verder uit en liet het illustreren door John Tenniel. De eerste druk van het boek verscheen in 1865.
Carroll was dol op reken-en taalspelletjes en hij zag zichzelf als hoeder van de Victoriaanse opvoedingswaarden; kinderen waren in zijn visie pure en onschuldige wezens. Het is bekend dat Carroll een fascinatie had voor jonge meisjes en hij wordt daarom (al dan niet terecht) verdacht van kindermisbruik.
In het eerste verhaal komt Alice in Wonderland terecht na een lange val door een konijnenhol. In het tweede verhaal bezoekt Alice het land achter de spiegel. Op beide plaatsen ontmoet ze allerlei vreemde wezens die op een bijzondere manier met haar communiceren. Dat drijft Alice menigmaal tot wanhoop, maar als welopgevoed meisje probeert ze altijd beleefd te blijven. Ze stelt wel vragen en ze probeert de logica in het gesprek te ontdekken. Dat blijkt onbegonnen werk.
Die ontregelende dialogen voert Alice vaak met personages uit liedjes en versjes en de spraakverwarringen parodiƫren op destijds bekende Engels (kinder)gedichten en liedjes. Het is niet alleen een uitdaging voor Alice om te begrijpen waar het over gaat, ook de lezer uit de eenentwintigste eeuw, die de oorspronkelijke teksten niet kent, wordt uitgedaagd. Over de betekenis van de vaak onlogische dialogen en versjes zijn letterlijk bibliotheken vol geschreven. Het is dan ook de vraag of de verhalen over Alice voor kinderen bedoeld zijn. Daarover verschillen de meningen. Het zijn in ieder geval verhalen die levenslang meegaan en zich nooit helemaal prijs geven.

Vaak worden de verhalen over Alice bewerkt en zelden vanuit de originele tekst vertaald. Het is dan ook hele klus om Carrolls absurde dialogen en nonsensversjes met respect voor het origineel om te zetten in een andere taal. De vertalers die erin slagen de magie van Carroll vast te houden schrijven dan ook geschiedenis. In Nederland zijn drie vertalingen onder de liefhebbers vermaard, die van Alfred Kossmann en C. Reedijk uit 1947, de vertaling van Nicolaas Matsier (1989, 1994) en de vertaling van Sofia Engelsman (1999) die voor deze uitgave gebruikt is. Engelsman zocht naar een evenwichtige vertaling die de tekst zo toegankelijk mogelijk zou maken zonder afbreuk te doen aan het origineel. Daar is ze in geslaagd. De dialogen en vooral de vele onzinrijmen lopen goed en zijn vermakelijk, al zal de lezer, evenals Alice, ze lang niet altijd begrijpen.
Bij een nieuwe vertaling horen nieuwe namen waarbij het soms moeilijk afscheid nemen is van het vertrouwde. Bij Engelsman is er geen zevenslaper, maar een mafmuis en de Cheshire Cat treedt aan als kolderkat. De grootste uitdaging voor iedere vertaler van Alice in Spiegelland is het onzingedicht Jabberwocky. Engelsman maakte daar een zeer fraaie en originele versie van onder de titel Zwateldrok.

De grootste breuk in de Alice-traditie komt op het conto van Floor Rieder. De originele illustraties van John Tenniel drukken vrijwel altijd een stempel op latere illustratoren. Gouden Penseelwinnares Floor Rieder breekt daarmee. Haar Alice heeft een eenvoudige jurk aan met een insectenprint met daaronder een paar gympies, ze draagt een bolhoed op haar lange losse haren en ze heeft een brilletje op. Tijdens haar avonturen in Spiegelland heeft ze een kort rokje aan en een sweater met een capuchon.
Rieder illustreerde deze klassieker in haar eigen speelse stijl. Ze gebruikt een bescheiden kleurpalet en werkt veel met herhalende motieven. Samen met de unieke vormgeving van het boek (de omslag van het boek werd verkozen tot de mooiste van 2014) is het een prachtige uitgave geworden.

Iedere generatie verdient een nieuwe uitgave van Alice in Wonderland. Deze generatie boft, want Engelsman en Rieder maakte een Alice om je vingers bij af te likken. Een verplichte aankoop voor iedere taal- en kunstliefhebber.

Alice in Wonderland/Alice in Spiegelland
Lewis Carroll, vertaald door Sofia Engelsman
illustraties: Floor Rieder

Gottmer, 2014