Bij mij op de maan - Robbert-Jan Henkes (samenstelling)

 

Bij mij op de maan is een fantastische bundel met Russische kindergedichten. Het boek geeft een overzicht van de Russische kinderpoëzie vanaf de zeventiende eeuw. Robbert-Jan Henkes tekent voor de samenstelling en de vertaling. Hij heeft een enorme klus geklaard, het boek telt bijna zeshonderd pagina´s. Henkes baseerde zijn selectie op zijn ruime lees- en luisterervaring. Verschillende gedichten voorziet hij van aantekeningen waarin begrippen verklaard worden en (vertaal)keuzes worden toegelicht. Henkes schreef ook een uitgebreid en zeer informatief nawoord. Of de vertalingen recht doen aan de originele gedichten kan ik niet beoordelen, ik ben het Russisch niet machtig, maar wat voorligt is een dikke pil vol heerlijke poëzie. 

Henkes opent de bundel met slaap-en wiegeliedjes, peuterspelletjes en aftelversjes waarin de Russische oorsprong zich verraad in de woordkeuze - het sussende ´bajoe-bajenki-bajoe bijvoorbeeld - of in de inhoud als er kaviaar met rijstebrij gegeten wordt. 
Na deze bonte verzameling rijmpjes en versjes waarvan de schrijvers veelal niet bekend zijn geeft Henkes ruim baan aan de grote Russische kinderpoëziedichters. Dat begint bij Ivan Krylov (1769-1844), de grondlegger van de Russische kinderpoëzie die liefdevol ´grootvadertje´ wordt genoemd. Hij is vooral bekend van zijn rijmende fabels waarvan er twaalf in de bundel zijn opgenomen. Deze verhalende gedichten lezen prettig voor, mede door de vrijmoedige eigentijdse vertaling, soms met een knipoog naar de actualiteit: 

" Ergens vandaan sprong een keffertje naar voren, 
  Die ging grommen en grauwen , 
      Waffen en blaffen, keffen en klauwen, 
  Alsof hij wou zeggen:- Pas op, ik val aan! 
        Pas op of ik bijt in je oren! 
 - Doe effe normaal man, stel je niet aan, 
 - Zei Fikkie hem: - Denk je dat je ´m kunt verslaan? "


Uit: De olifant en het keffertje (Ivan Krylov) 

Veel ruimte is er voor het werk van Aleksandr Poesjkin (1799-1837), ´het stralend licht der Russische letteren´. Hij schreef vooral sprookjes. Net als elders in Europa was deze poëzie oorspronkelijk niet speciaal voor kinderen bedoeld, maar is inmiddels wel uitgeroeid tot klassieke kinderliteratuur. Het zijn lange verhalen op rijm waarvan sommige bekend zullen voorkomen, zoals Het sprookje van de dode tsarenprinses en van de zeven heldenridders dat grote overeenkomsten heeft met Grimms Sneeuwwitje. 
In een bloemlezing Russische poëzie kun je niet om het communisme heen. In de communistische opvoedingsleer was er voor sprookjes en onzinrijmpjes geen plaats, ze werden door de sovjetpedagogen als schadelijk bestempeld. Zelfs het populaire lange gedicht Krokodilvan Kornej Tsjoekovski ( 1882-1962) werd in de ban gedaan. Het vrolijke rijm en de spannende avonturen van het dier werden afgedaan als gevaarlijke onzin; dichters konden de kinderen beter iets over het natuurlijke leven van krokodillen vertellen. Gelukkig bleek dit ´sprookje uit de hele oude doos´ sterker dan de communistische leer. In de bundel is het lange verhalende gedicht opgenomen. 
Henkes heeft ook verschillende gedichten vertaald waarin de communistische opvoedingsleer duidelijk klinkt. Bijvoorbeeld in dit gedeelte van een gedicht van Vladimir Majakovski (1893- 1930): 

 "Wie houdt van werken mag er wezen, 
  zoals je net hebt kunnen lezen. 
  Bescherm de zwakkeren (ja die!) 
  en redt ze uit de klauwen van de bourgeoisie. 
  Dan groei je op – als jullie ´t al niet wisten - 
  als je later groot bent, tot kordate communisten " 


Bij mij op de maan is een goudmijn. De bundel staat boordevol grappige toegankelijke kinderpoëzie die uitnodigt voorgelezen te worden. De gedichten zijn soepel en speels vertaald en hebben een goed ritme. Natuurlijk is er hier en daar weleens sprake van een minder goed vertaalde zin of loopt het ritmisch even uit de pas, maar daar staat zoveel kwaliteit tegenover dat we de vertaler deze kleine haperingen snel vergeven. 
Deze bundel hoort thuis in schoolklassen en in de buurt van open haarden, makkelijke stoelen en bedranden. Hopelijk komt Bij de maan snel in handen van illustratoren op zoek naar een onderwerp en kunnen we in de toekomst een aantal pareltjes uit dit boek niet alleen horen maar ook in zien. 

Bij mij op de maan
Robbert-Jan Henkes (vertaling en samenstelling) 

Van Oorschot, 2016