Waarom de maan verdwijnt - Martine Letterie

Martine Letterie schrijft al 25 jaar kinderboeken en vaak gaan die over de Tweede Wereldoorlog. De drang om over deze oorlog te schrijven komt voort uit haar familiegeschiedenis. Al jong heeft Letterie ervaren hoe groot de impact van gemaakte keuzes in de oorlog kunnen zijn, ook voor kinderen. Deze kinderen wil Letterie een stem geven.
De meeste van haar verhalen ontstaan na gesprekken met ooggetuigen die veelal als kind de Tweede Wereldoorlog meemaakten. Daarnaast doet de schrijfster ook onderzoek.
Waarom de maan verdwijnt gaat over Lotti. Zij is een personage waarin Letterie ervaringen van verschillende vrouwen die als kind in een interneringskamp in Nederlands-Indië verbleven bij elkaar heeft gebracht.

Lotti is als het verhaal begint een jaar of zeven en woont met haar ouders in Indië. Ze merkt dat er onrust onder de volwassenen is over een oorlog ver weg, maar vooralsnog heeft dat geen invloed op haar leven. Ze gaat naar school, heeft plezier met haar hondje en geniet van de verhalen die baboe vertelt.
De oorlog komt echter steeds dichterbij en uiteindelijk verandert deze haar leven als de Japanners Nederlands-Indië binnen vallen. Haar vader wordt opgesloten in een gevangenis en enige tijd later moeten ook Lotti en haar moeder hun huis verlaten en zich melden bij een interneringskamp. Ruim drie jaar wonen ze in overvolle kampen waar honger en ziekte heersen en het leven zwaar is. Toch is er ook ruimte om te spelen met andere kinderen en worden er verhalen gedeeld.
Als de Japanners verslagen zijn is de ellende nog niet over. De onafhankelijksstrijd begint en Nederlanders zijn nergens veilig. Lotti’s familie is alles kwijt en hun toekomst ligt niet langer in Indië. Het lukt de familie op een boot naar Nederland te komen en daar aangekomen worden ze bepaald niet hartelijk ontvangen.

Letterie beschrijft indringend hoe Lotti de gebeurtenissen beleefd. Lotti begrijpt niet zo goed wat er in de wereld en in haar land aan de hand is en waarom haar leven zo radicaal verandert. Haar ouders proberen het uit te leggen, een uitleg waar ook de lezer van profiteert. Letterie laat echter ook feiten voor zichzelf spreken, bijvoorbeeld door haar beschrijvingen van het dagelijks leven. Zo vindt Lotti het normaal dat baboe op een matje voor haar bed slaapt, iets dat de kinderen van vandaag ongetwijfeld raar vinden. Lotti begrijpt ook niet waarom baboe zomaar weggaat als de Japanners de macht overnemen. Haar moeder legt het uit: ‘Volgens hen horen Nederlanders niet de baas te zijn in Indië. Zij zien de Japanners niet als bezetter, maar als bevrijders.’ En daar moet Lotti (en de lezer) het mee doen.
Over het dagelijks leven in het kamp wordt indringend verteld, waarbij gruwelijkheden niet expliciet worden beschreven. Wel de honger, het eindeloos in de rij moeten staan, de angst ziek te worden en dood te gaan en het onderlinge wantrouwen. Maar ook beschrijft Letterie de zorg voor elkaar en de onderlinge solidariteit. Er zijn tal van prachtige details, zoals het vriendinnetje dat haar begeerlijke rolschaatsen aan Lotti geeft omdat die niet mee kunnen als ze naar een ander kamp moet. Maar ook Lotti moet ze al snel weer doorgeven.
In al die ellende zijn mooie verhalen belangrijk. Lotti kent veel Indische sprookjes omdat haar baboe die vaak heeft verteld. Ook het titelverhaal valt daaronder en gaat over de maan die keer op keer voorgoed lijkt te verdwijnen en slechts duisternuis achterlaat. Maar de maan en daarmee het licht keert altijd terug. Een hoopvolle metafoor.
Letterie geeft de Indische sprookjes veel ruimte in haar verhaal, verhalen die Lotti hoort en later ook zelf vertelt. Ze onderbreken voor even het relaas over het kampleven. Ze zijn in de tekst herkenbaar aan het prachtige kader met batikpatroon.

Het boek is geïllustreerd door Rick de Haas. Hij tekent wat Letterie beschrijft en dat is een belangrijke aanvulling op het verhaal. We zien de omgeving, we zien emoties en we zien dat Lotti een donkere huidskleur heeft. Dat laatste speelt een rol als ze in Nederland aankomt, al wordt dat niet expliciet benoemd.

In Waarom de maan verdwijnt beleeft de lezer de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië door de ogen van een kind. Letterie weet dit op indrukwekkende wijze tot leven te brengen voor de kinderen van nu. Een boek vol prachtige en indringende verhalen.

Waarom de maan verdwijnt
Martine Letterie met illustraties van Rick de Haas
Leopold, 2021