Prentenboeken over vluchten uit oorlogsgebied
Maatschappelijke thema’s worden vaak na enige tijd opgenomen in de kinderliteratuur. Zo verschenen er de afgelopen jaren kinderboeken voor alle leeftijden over kinderen die moesten vluchten voor oorlogsgeweld. Ik ontving een paar weken geleden twee prentenboeken over dit thema. In beide boeken ontvluchten een broer en zus het oorlogsgeweld en gaan op zoek zijn naar een veilige plek.
Wij zijn ontdekkingsreizigers is uit het Farsi vertaald, het is oorspronkelijk een Iraans boek, en is geschreven door Shahrzad Shahrjerdi. Centraal in dit verhaal staat de kracht van fantasie. Er wordt niet gesproken over oorlogsgeweld, maar het is wel zichtbaar in de illustraties. We zien het verwoeste huis van de jonge verteller, we zien bommenwerpers, brand, vluchtende mensen en soldaten. De grote broer van de verteller neemt zijn zusje onder zijn hoede en vertelt haar dat ze ontdekkingsreizigers zijn. Hij zet haar een hoed op het hoofd en samen gaan ze op pad, op ‘ontdekkingsreis’. Het is een zware reis die de broer verlicht door erop te wijzen dat ontdekkingsreizigers speciale dingen kunnen, bijvoorbeeld dat ontdekkingsreizigers niet bang zijn in het donker, dat ze sterk worden door te eten wat ze kunnen krijgen en dat ontdekkingsreizigers precies weten hoe ze moeten varen. Toch verdrinken ze bijna. En als ze gered zijn is de narigheid nog niet over. Dan dreigt de grote broer de moed te verliezen, maar zijn zusje weet hem op te vrolijken door hem eraan te herinneren dat hij nog even een ontdekkingsreiziger moet blijven. Op de laatste bladzijden zien we dat het goed gekomen is als we de verteller in een schoolklas met klasgenoten zien zitten en ze aankondigt dat ze voor haar broer, ‘de beste ontdekkingsreiziger ter wereld’, het boek gaat schrijven dat nu voor ons ligt.
De illustraties zijn sober, maar indringend. Alleen de hoofdpersonages krijgen wat kleur. Wat vluchten onder moeilijke omstandigheden betekent kunnen we goed zien, onder andere in de gezichtsuitdrukkingen van medevluchtelingen, de volle bootjes en de tenten achter prikkeldraad. Alleen de laatste bladzijden laat een vredige kleurige wereld zien.
Wij zijn ontdekkingsreizigers
Luitingh Sijthoff, 2022
Shahrzad Shahrjerdi, vertaald door Iris de Jager met illustraties van Ghazal Fatollahi
Volg de vlinder van de bekroonde Engelse schrijfster Helen Cooper gaat eigenlijk verder waar Wij zijn ontdekkingsreizigers stopt. Ook dit is een verhaal over een broer en zus, alleen is nu het meisje de oudste.
Het verhaal begint met twee kinderen die als enige overlevenden de kust bereiken:
‘Er zaten er nog twee in de boot. Een kleintje en een wat grotere. Broer en zus, verloren op zee. Ze hadden dood kunnen gaan. De grote dacht dat ze niet zouden overleven. Maar ze deden het wel.’
Broer en zus vinden onderdak in een vervallen huis. ‘Het kleintje’ vindt al snel zijn weg. Hij maakt vrienden, gaat spelen en ‘dacht bijna nooit meer aan vroeger’. Zijn zus daarentegen trekt zich met haar herinneringen terug in het donker van het vervallen huis. ‘Het kleintje’ weet dat hij moet helpen en brengt iets moois van buiten naar binnen, een bonte vlinder in een potje. De grote zus laat de vlinder vrij, maar hij vliegt in paniek tegen de muren op. ’Geef hem ruimte. Geef hem tijd’ zegt de grote zus tegen haar broertje. Na enige tijd vindt de grote zus de moed de deur te openen en de vlinder op een zonnige dag met regen naar buiten te laten. ‘De vlinder keek niet om. Ze wilde dat zij zelf ook niet om hoefde te kijken.’
Door zon en regen vormt zich een regenboog en dat opent de weg voor het meisje naar haar broertje in de buitenwereld ‘Ze wist niet of ze zonder regenboog ook naar hem toe zou kunnen.’
De fraaie illustraties in dit boek vol symboliek zijn van debutant Gill Smith. Net als in het eerder besproken boek zet ook zij kleur en zwart/grijze tinten tegenover elkaar om het thema van het verhaal te onderstrepen.
Het is de vraag voor wie deze prentenboeken gemaakt worden. Volg de vlinder plaatst de uitgever in de categorie kinderboeken en laat het aan de lezers om er een leeftijdscategorie op te plakken. Wij zijn ontdekkingsreizigers wordt aanbevolen vanaf vier jaar. Daar heb ik wel mijn twijfels over. Een kleuter die het geluk heeft geen weet te hebben van oorlogsgeweld, verdronken vluchtelingen, ontheemde kinderen en vluchtelingenkampen heeft geen aanknopingspunten om de verhalen en de diep gevoelde emoties te begrijpen. Je kunt je ook afvragen of je zulke jonge kinderen wel wilt belasten met de donkere kanten van de wereldpolitiek. Dat ligt anders voor kinderen die wel weten wat vluchten, oorlog, verlies en opnieuw beginnen betekent. Zij kunnen zich identificeren met de hoofdpersonages. Beide boeken kunnen hen wellicht helpen ervaringen te delen.
Volg de vlinder
Broer en zus vinden onderdak in een vervallen huis. ‘Het kleintje’ vindt al snel zijn weg. Hij maakt vrienden, gaat spelen en ‘dacht bijna nooit meer aan vroeger’. Zijn zus daarentegen trekt zich met haar herinneringen terug in het donker van het vervallen huis. ‘Het kleintje’ weet dat hij moet helpen en brengt iets moois van buiten naar binnen, een bonte vlinder in een potje. De grote zus laat de vlinder vrij, maar hij vliegt in paniek tegen de muren op. ’Geef hem ruimte. Geef hem tijd’ zegt de grote zus tegen haar broertje. Na enige tijd vindt de grote zus de moed de deur te openen en de vlinder op een zonnige dag met regen naar buiten te laten. ‘De vlinder keek niet om. Ze wilde dat zij zelf ook niet om hoefde te kijken.’
Door zon en regen vormt zich een regenboog en dat opent de weg voor het meisje naar haar broertje in de buitenwereld ‘Ze wist niet of ze zonder regenboog ook naar hem toe zou kunnen.’
De fraaie illustraties in dit boek vol symboliek zijn van debutant Gill Smith. Net als in het eerder besproken boek zet ook zij kleur en zwart/grijze tinten tegenover elkaar om het thema van het verhaal te onderstrepen.
Het is de vraag voor wie deze prentenboeken gemaakt worden. Volg de vlinder plaatst de uitgever in de categorie kinderboeken en laat het aan de lezers om er een leeftijdscategorie op te plakken. Wij zijn ontdekkingsreizigers wordt aanbevolen vanaf vier jaar. Daar heb ik wel mijn twijfels over. Een kleuter die het geluk heeft geen weet te hebben van oorlogsgeweld, verdronken vluchtelingen, ontheemde kinderen en vluchtelingenkampen heeft geen aanknopingspunten om de verhalen en de diep gevoelde emoties te begrijpen. Je kunt je ook afvragen of je zulke jonge kinderen wel wilt belasten met de donkere kanten van de wereldpolitiek. Dat ligt anders voor kinderen die wel weten wat vluchten, oorlog, verlies en opnieuw beginnen betekent. Zij kunnen zich identificeren met de hoofdpersonages. Beide boeken kunnen hen wellicht helpen ervaringen te delen.
