Rozen voor de zwijnen - Ted van Lieshout

Rozen voor de zwijnen is een boek over taal en een boek over kunst. Twee disciplines die Ted van Lieshout beheerst. Al eerder combineerde hij taal en kunst op unieke wijze, bijvoorbeeld in zijn beeldsonnetten of in het boek Ze gaan er met je neus vandoor dat zo uniek is dat het een Boekensleutel kreeg. Van Lieshout schreef ook meerdere informatieve boeken over beeldende kunst; fijne vlot geschreven boeken.

Rozen voor zwijnen gaat over spreekwoorden en dan vooral over de spreekwoorden die je ziet op het schilderij De verkeerde wereld geschilderd door Pieter Bruegel de Oude in 1559. Het is een groot schilderij (117 X 163cm) en het hangt in een museum in Berlijn. Het laat een druk tafereel zien van allerlei mensen die vaak vreemde dingen doen. Ted van Lieshout bespreekt in het boek wat er te zien is en hoe we dat kunnen begrijpen. Dat doet hij in de vorm van een dialoog met een onbekend persoon. Die persoon stelt vragen en maakt opmerkingen waarop de schrijver antwoordt. Het is een prettige losse vorm die voorkomt dat de tekst een schoolse opsomming wordt, vooral omdat de stem van de vragensteller levensecht is en de vragen lardeert met uitroepen en commentaar.

Op het schilderij staan ‘minstens 100 spreekwoorden’. Niet alles op het oude schilderij is goed te zien, maar het meeste gelukkig wel. Een aantal spreekwoorden zal de lezer direct herkennen, anderen roepen vragen op. Genoeg gespreksstof dus tussen de vragensteller en Van Lieshout.
Van Lieshout legt uit wat er te zien is, of vermoedelijk te zien is, en geeft uitleg. Het is duidelijk dat de schrijver uitgebreid onderzoek heeft gedaan. Zijn uitleg gaat vaak verder dan alleen het spreekwoord, we kijken tenslotte naar een schilderij uit de zestiende eeuw. Zo legt Van Lieshout verschillende vergeten woorden uit en licht soms toe wat de gewoontes uit de 16e eeuw waren. Bijvoorbeeld dat in die tijd het aantrekken van kleren van de andere sekse (waar verschillend spreekwoorden naar verwijzen) strafbaar was. Het spreekwoord ‘een kwaaie griet trekt de broek aan’ zouden we nu wellicht kunnen interpreteren als een griet die het heft in eigen hand neemt, maar destijds betekende het dat we met een slechte vrouw te maken hadden.
Ook bespreekt Van Lieshout wat een spreekwoord eigenlijk is en waarin het zich onderscheidt van gezegden, uitdrukkingen en zegswijze en ook gaat hij in op het nut van het gebruik van spreekwoorden.

De lezer komt heel wat te weten. Bijvoorbeeld over het spreekwoord waar de titel naar verwijst: rozen voor de zwijnen. Door een vertaalfout in de Bijbeltekst waar dit spreekwoord naar verwijst werden parels rozen. Later werd de vertaalfout aangepast en het spreekwoord volgde. Parels voor de zwijnen gooien wordt ook nog altijd als spreekwoord gebruikt

Het boek is prachtig vormgegeven. Op de schutbladen staat het schilderij afgebeeld; op het voorste schutblad de bovenkant en op het achterste de onderkant. In het boek staan veel detailafbeeldingen, zodat alles goed te zien is. Van Lieshout laat ook afbeelding uit andere bronnen zien die bijvoorbeeld hetzelfde spreekwoord uitbeelden.
De tekst is overzichtelijk: rode letters geven aan dat de vraagsteller aan het woord is en blauwe letters markeren het spreekwoord. Het boek sluit af met een duidelijk overzicht van alle besproken spreekwoorden, ook de nieuwe spreekwoorden die Van Lieshout zelf verzon ontbreken niet.

Rozen voor de zwijnen is een heerlijk taalkijkboek. Het is geen boek dat je in een keer hoeft uit te lezen, het leent zich heel goed om regelmatig op te pakken en op avontuur te gaan. Er zijn ook veel mogelijkheden om dit boek in de klas te gebruiken.

Rozen voor de zwijnen
De minstens 100 spreekwoorden van Breugel
Ted van Lieshout
Leopold, 2023

 De verkeerde wereld Pieter Bruegel de Oude